Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Tepehuana del Sur de Durango.
Na Tu´ Jix Dhuadhi´gu Gampix O´dam Tir Kam Koriankam
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Mayo yooxi´, Hierba del sapo
Mayo yooxi´

Xiboorak tu iipon. Ge/´ge/r tu jaa´ gio na jix jo´ii´, gio na jix jo´ii´ tu yoot ji ch+tdo´. Mu ja´p gagai oi´dha´ ta´m jix joi´ñ na tut ka´, gio mia´n a´kk+´, maayo ja´k tu iipon, junio ba´ ja´k tu yoot.

Na jaxchu´m pue´mblos puchu´m jix jai´ch. Canoas, Gavilanes, Tubaatam, Susbha´ntam, Giotam, Mua´lhim, Koxbilhim, Juktir.

Na tu´ jix bhai´. Dhi´ puchu´ dhi iipoñi jix dhuadhi no´ añ i´oo´, piam no´ al cham bhai´ iib+, piam no´ jix ko´k gu jiñ book, no´ añ totni´ñ, piam no´ añ jix biilisi´ gio no´ jix ko´k gu jiñ ji´bso´n.

Na tu´ pui´ chu bua. Jiñ e/e/da´ gu io´gi´ no´ añ gan jiñ bargi´ñ, pu´ñi ba´ b++x bhai´ jix ko´klia´ gu jiñ bhasto. Gu jiñ book no´ jix ko´k gio no´ añ bakbo, pui´ chu bua. no´ añ cham k++´ io´ gu suudai´. pu´ñi ba´ bhai´ jix ko´klia gu jiñ book, gio na añ bhai´ jix bioxim ka´. Jiñ ai´ya´ gu biilis no´ añ agre´n jix bhana´, piam no´ anich jix cho´n, pui´na ba´ amp+x jix chu ujm xibu´ka´, gio na añ jix chu´aa´ ka´, ni j+´x ku añ cham tu nakka´.

Gio jai´. Dhi´ puchu´m dhi iipoñi, jix maati´ na gu´ gu jaa´ga´n gui´ na kiap+x bha bubuakidh´, jix mamoik ka´gio na jix jo´ii´ka´ gio na jix saasak sona´ran d+r.


Hierba del sapo

Hierba poco ramosa. Hojas largas y espinosas de donde empiezan a nacer, las del tallo son también espinosas pero más pequeñas y partidas. Flores espinosas rodeadas de hojitas picudas de color verde o azul muy bajito, que salen en grupos en la parte superior del tallo y de las ramitas. Crece en laderas, cerros y cañadas, así como cerca de arroyos. Se encuentra desde mayo, florece a partir de junio.

Localización geográfica regional. Canoas, Gavilanes, La Guajolota, Los Charcos, Llano Grande, San Bernardino de Milpillas Chico, San Francisco de Ocotán y Santa María de Ocotán.

Uso medicinal. Para la tos: el cocimiento de esta planta sola o junto con la hierba del zorrillo, se toma como remedio (V. resfrío con calentura). Para tratar problemas pulmonares, dolor de estómago, diarrea, fiebre, golpes, y de la bilis y vejiga: se toma el cocimiento de la hierba del sapo sola.

Causas y síntomas de la enfermedad. La tos y los problemas pulmonares dan por enfriarse o por mojarse y no cambiarse la ropa. Producen dolor de pecho y a veces expectoraciones. El dolor de estómago y la diarrea dan por tomar agua estancada o no muy limpia o por comer algo que ya no estaba bueno, o con mucho picante o con demasiada grasa. El estómago duele y a veces dan ganas de vomitar. Los problemas de la bilis vienen por causa de algún coraje (V. muina) o un susto. La boca se siente amarga, la cara presenta color amarillo y no dan ganas de comer.

Otros datos. Esta hierba del sapo se diferencia de la que sigue en tener las hojas más delgadas y espinosas, y en que las del tallo son partidas.