Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mazahua del Municipio de San Felipe del Progreso, Estado de México.
Nrrana/ na jo´o ñie/che nu i jñatrjo un tz´aa a ñiñi, ñe zu/mi
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Tr´oxbidyi, Chicalota
Tr´oxbidyi

nu tr´oxbidyi edyi ts´ite a jñate cm. nu za´a na tr´oxu/ ñe bidyi, na ketr´o/, pesi in b´aa na k´axtr´u/, nu xi pesi na punku in bidyi a ñinu/ vagu/, nu nrrana/ na tr´oxu/ na ketr´o/, ra xutr´u/, chevi rroxaxi, nrrexe nu paa pesi in nrrana/, nu lulu na noo chevi camote pesi in bidyi, mutr´o na potr´u/ chevi ñagoxu/, nu lulu xoku/ a mbo´o, tee kja ñi, kja juama, na pa´a.

Jango pese. Niche, mbagu/du/, boncherre, xamigue, nrrexe a ñiñi.

Pjeco na jo´o. jaxpa/ja, bronquitis, catarro, u/ñi, na u/ xu/tru/ o chimi, pane, xaxa/ a ñe.

Jaxpa/ja ne bronquitis, ma mo sodyeji ra jia/saji nu buto nu nrrana/ kja na unu/ji ra siji nrre taza ma na noo ñe ye juañi ye hora, nu ye ts´itri, kusu/ nu flema.

Catarro, u/ñi, u/xu/tru/ o chimi, chamba/ji manzanilla, kotr´o´o, nrrana/, tabachin, tila, pionia, ts´imbaza´a ñe borraja, ra mba/nu/ nu nrrana/ ne ye bidyi na tr´oxu/ ñe ra siji na ts´icopa nu ñanto/ hora, ma ra kogu/ nu ñie/che ra tzapu dyaga jo´o.

Pane, ra dyoku/ nu za´a, ra jietzi ra mbedye nu b´aa, kjana unu/ ra siji, ra kuampaji nu xaxa/, nase.

Jango va e/ nu nguijeme. Jaxpa/ja, ma me sodyeji, ma na potr´u/ nu xine.

bronquitis: ma pesi na punku/ flema ñe ra oga, unu/ trreja na punku/.

Pjeco xi ne ra mba/ra/ji. ra dyu/si nu b´aa jango ja/ tza/ ye pane ra nru/tr´u/ ñe ra tzapu na potr´u/.


Chicalota

Hierba de 50-60 cm, tallo blanco con espinas, blandito, tiene lechita amarilla (savia). Hojas espinosas en la orilla, quebradas (divididas). Flor blanca muy blandita, ancha como una rosa, todo el tiempo tiene flor. Fruto grande, como camote con espinas, por dentro está partido en cuatro, con semillas negras como de nabo. Crece en la carretera, arena, milpas. Calidad caliente.

Localización geográfica regional. Santa Ana Nichi, Estutempan, San Jerónimo Bonchete, San Miguel la Labor, por todo el municipio de San Felipe del Progreso.

Uso medicinal. Pulmonía y bronquitis: en una emergencia se cuece el botón de la flor y se les da a tomar media taza a los grandes y dos cucharaditas cada 2 horas a los niños; quita las flemas.

Catarro, dolor de cabeza, dolor de pulmón o de pecho: con manzanilla, hongo de maíz (V. cuitlacoche), flor de tabachín, de tilia, pionía, palo de Brasil y borraja, se hierven las flores de chicalota y toman una copita cada 6 horas, si se pasan de la dosis les hace mal. Fuegos: se quiebra la ramita, se deja que salga la leche y se da un toquecito, se le unta al granito tantito, una sola vez.

Causas y síntomas de la enfermedad. Pulmonía: cuando es una emergencia que ya se pusieron negros los labios. Bronquitis: cuando los niños tienen mucha flema y se ahogan, tosen mucho (V. bronquios y hervidillo del pecho).

Otros datos. Si se ponen más de la savia en los fuegos, se queman y se ponen negros. También se le da el nombre de cachilota, carlota, espina blanca y chayotero.