Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mazahua del Municipio de San Felipe del Progreso, Estado de México.
Nrrana/ na jo´o ñie/che nu i jñatrjo un tz´aa a ñiñi, ñe zu/mi
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Nguachatz´a´a/, Hierba del cáncer
Nguachatz´a´a/

fiño edyi dyote cm. te´e a gomu/, nu ts´iza´a na me, ne na xu/ru/ yo va pese chevi e ts´ibiñi, chevi a ngua ch´anxa, nu xi na lisa, mebezhe ne ts´ike, nu nrrana/ na k´anga, pedye ma junio a agosto, te´e kja nrrojo; kja kotr´u/, na pa´a.

Jango pese. Nrrexe a ñiñi.

Pjeco na jo´o. Diji chevi kii, ntrro/gu/, tjreje.

diji chevi kii: nu fiño ra jiasaji ra mba/nu/, ñe nu chaconu/, ma ra unu/ na no´o b´ezo, chamba/ji jñi juañi manrrega cuchi, mara unu/a tr´i na ts´ijuañi, ra jotr´u/ kja ra siji, kja na mobu/.

ntrro/gu/: ra tzafu/ji ra mbedye ra chamba/ji arnica, kja nu chamba/ji acete nu arrayán nrre xichi pare, kja na unu/ ra siji nu fiño nguekua dyara mbedye ku/na k´axtr´u/, ma siji nrreku/,dyoka o ku/u/, kja na dyomu/ ma dya nguaru/ jumpu/ji parche de belladona nu ximatr´a/, kja na jietzi ra dyiobu/ dyech´a ts´ich´a pa, dya ra ñomu/, dya pjeco ra tza´a o ra mbatzi na jiu/, ma jio dyara jogu/ji, na jo´o ra tzapuji b´ezo ne nrixu.

tjreje: ra jia/saji nrre chamba/ji nu fiño.

Jango va e/ nu nguijeme. Diji ma chevi kii, ma unu/ diji chevi ki´i unu/ ma kja se´e, nu ye ts´itr´i dya posi mimiji o gomu/, ma pedye ma xaa nu nrreje na jotr´u/, o ma pesi in bitu ku kichi nrrama o se´e, xi mi unu/ ma me na pa´a. ntrro/gu/: ma dya ntrro/gu/ in matriz o fantra/ in muro nu b´ezo.


Hierba del cáncer

Hierba de 20 cm aproximadamente, crece tendida, tallo duro y rasposo, los retoños tienen espinitas como patita de chapulín. Hoja lisa, verde y chiquita. Flor morada, sale en junio o agosto según el lugar. Crece en las piedras, en las barrancas y en las cercas. Calidad caliente.

Localización geográfica regional. Toda la región.

Uso medicinal. Senteria (V. disentería y diarrea): se hierve la planta sin raíz, con la malva, si es adulto se agregan tres cucharadas de manteca de cerdo, para niños una cucharadita, se enfría y se toma, con eso ya se para. Relajada: primero se hace un lavado con árnica, luego le echa (untado para adentro) aceite de arrayán revuelto con alcohol, después le da a tomar la hierba del cáncer hervida (las ramas), para que no se le encone (porque luego comen frijol, papas o habas); se acuesta, por último aplica parches de belladona (son de farmacia) en la cadera y a los lados del ombligo, se dejan hasta que se despeguen. Reposan quince días, no se mueven, no hacen nada pesado, de lo contrario no se componen. Es el mismo tratamiento para hombre o mujer (V. caída de matriz y relajado de los testículos).

Causas y síntomas de la enfermedad. Disentería: cuando van al baño arrojan sangre; da por frío, los niños no se cubren bien y se sientan en el suelo, cuando sale uno o no se cobija, por bañarse con agua fría o usar ropa muy ligera, también da por calor. Relajada(o): cuando ya está fuera la vagina o se hinchan los testículos en el hombre.

Otros datos. También se le da el nombre de hierba del alcáncer.