Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Popoluca de Santa Rosa Loma Larga, Municipio de Hueyapan de Ocampo, Veracruz.
Santa Rosa Yagts Lumuj
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Tsabats tulipan, Tulipán de capullo rojo
Tsabats tulipan

Yi´p kuy 3 metro i yukmi´, chitkiy i ñaaka. chejchej, an wotneyajpa i mooya´ tsabatstam. Yi´p kuy ñiptap jardín, ni´maytyap wiñik tulipan.

Juty tam pa´tpa. Yagats Lumuj, Barrosa, Sabaneta, samaría, Kan Lumuj, 20 de Noviembre.

Tyi´i cho´yiypa´. Su´kxi´, Asma i bronquitis sostap 7 i mooya´, 7 bugambilia i mooya i 7 eucalipto i ay, tum litrujom ni uktap, uktap tukuten veces al día asta ke pixiñ. Jiiki´: Sostap 7 tsabots tulipan i mooya´, 7 bugambilia i mooya´ i tukuten in ankis de 5 cm mentaj pim, tum kuartujum litrujom ni´, tsoktap 5 minutojom juktiyukmi´ asta ke yu´miñ, uktap wisten kuchara kada 4 hora, asta ke kitsa´yiñ je´m mal. Siga wattap jarabe kuko´maytyap wisna kucharada tikchiiñu´.

Tyi´iga ta matspa je´m kaakuy. su´ukxi; Asma i bronquitis: Jesik tum persona tsam i ñoone´eba jaama i na mujtogagpa, su´kspa, si dya nawattap kuenta i matspa asma i bronquitis. Wiñtyi tsam su´ukspa, toypa i kuerpo i jawan i´ypa. Jiiki: Jesik ta jawan i´y ñe´eba ta chinpa´ kun pagagni´ je´m piiji´ dya putpa, toypa tam pulmón ta jawan´iypa´ i dya wiap tan saupik.

Tungag datuj. Yip mooya ñiptap para ta´añi kun demaj tulipan.


Tulipán de capullo rojo

Arbusto de 3 m de altura aproximadamente, tallo liso, corteza (cáscara) delgada. Flores como enrolladas de color rojo. Esta planta es sembrada en jardines y algunas personas le dicen tulipán antiguo.

Localización geográfica regional. Santa Rosa Loma Larga, Barrosa, Sabaneta, Samaría, Loma de Tigre y 20 de Noviembre.

Uso medicinal. Tos, asma y bronquitis: se hace un cocimiento con siete flores de tulipán de capullo rojo, siete flores de bugambilia y siete hojas de eucalipto en 1 litro de agua, se toma una taza tres veces al día hasta que se siente la mejoría.

Ahogo: se hace un cocimiento con siete flores de tulipán de capullo rojo, siete flores de bugambilia y tres ramas como de 5 cm cada una de hierba de menta en un cuarto de litro de agua, se deja 5 minutos desde que se pone en la lumbre hasta que hierve, se toman dos cucharadas cada 4 horas hasta que desaparece el mal. Si se quiere hacer jarabe se le agrega al cocimiento dos cucharadas de miel virgen (V. miel de abeja).

Causas y síntomas de la enfermedad. Tos, asma y bronquitis: cuando una persona está caliente de haber trabajado en la parcela o por asolearse mucho y luego se moja o toma agua fría, da tos si no se cuidan provoca asma y ésta provoca bronquitis. Primero da mucha tos y como que se va el aire, duele el cuerpo y se siente como calentura. Ahogo: cuando tienen calentura y se bañan con agua fría, el calor se les encierra, duele el pulmón, da calentura y no pueden respirar bien.

Otros datos. El tulipán de capullo rojo lo siembran como cerca viva con tulipán de flor abierta.