Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mayo de la Región de El Fuerte y Choix, Sinaloa.
Juyam jabeta Jiji´tome Yoremata Anepo Umu Carapuepo Entok Chojimpo, Sinaroapo
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Juya toroko, Malva
Juya toroko

Goi metrou nukisi yoyótu, manzana sag´guam tem che iliichi; sagualik ili sesegua choki ten´nak; u ili taka ili bola. Siime guasuktiriak yoyótu un´na tat´tariata ayukapo, septiembre mechat sesegua, entok juyá sebechipo jipugua.

Jabek benakusu teigua intóm nasuk. Baijmerampo, Agua Calientepo, Guaibasimpo entok siimachi chojimpo naateka Ahumem´meu.

Jitásu ai jijítogua. Ju naagua saabo palmolive baasomochimak nau bakta entok iliki onamak siiguam baksia bechiibo tuuri entok almorranam ket jijito. Mamni sag´guam senu a melia litro guacas lechimpo baktaka uka tat´tariata entok bisachiriata kakaitatoa. U sagua guakia entok tuttujtaka baijiiam, anginam, chanza entok tumoorim bechiibo tuuri, kie pomada tenasi a mecha orenake.

Jitasu a jojoa entok jachísu au nanatia ju kokoa. Ume siguam babaksigua ume tó´nam sebe cha bechiibo entok taijgüechiriata kom cha bechiibo, kobá guantiriata o uka taij güechiriata yeu jím´ma bechiibo um takaguapo agua pat´tialatuko (taijgüen´na anai ka barut´tina). Ume almorranam ju buia o tetam tattam´met yeyejteko, umeri am jojoa. Angina guantiriam infección a joogua, tat´taria o seberiata bechiibo anai taijguen´nake. Ume tumorim golpem am jojoa anai a katekapo sikirisi o chukurisis ayunake. U chanza tat´taria ii kokoa sestul jibá jabetat güegüeche anai baij taaguarim násauku taijgüen´na kabem tot´tojaka, sume u pujba baijna entok nakam betuk ket babaja.

Guate jitá taayaguame. Ii juyá guakiataka jichikiam yaa bechiibo túri


Malva

Hierba que crece hasta 2 m. Hojas como las del manzano pero más chicas. Florecita amarilla en forma de estrella. El frutito es una bolita. Crece todo el año en lugares calientes, florece en septiembre y se le considera fresca.

Localización geográfica regional. Baimena, Agua Caliente, Los Guayabos y toda la región desde Choix hasta Ahome.

Uso medicinal. La raíz cocida con jobonadura de jabón palmolive y una pizca de sal para lavados de tripas y almorranas. Unas cinco hojas cocidas en medio litro de leche de vaca para cortar la fiebre y el vómito (V. calentura y basca). La hoja seca y molida en cataplasma para las inflamaciones, las anginas, la chanza de calor (paperas) y los tumores. (V. dolor de riñón)

Causas y síntomas de la enfermedad. La tripa se lava para refrescar el estómago y bajar la calentura de la fiebre, el dolor de cabeza o sacar la calentura cuando está encerrada (se tiene mucha calentura y no se suda). Las almorranas vienen por sentarse en el suelo o piedras calientes. Las anginas se inflaman por una infección, por calor o frío y da calentura. Los tumores salen por un golpe y se pone la parte roja a renegrida. La chanza de calor es una enfermedad natural que solo da una vez y se tiene tres días calentura sin quitarse, se hincha la cara y se inflama abajo de los oídos.

Otros datos. La planta seca se usa para hacer escobas.