Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Nahua de la Magdalena Tlatelulco, Tlaxcala.
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Istauiatl, Iztafiatl, Estafiate, Iztafiate
Artemisia ludoviciana Nutt. subsp. mexicana (Willd.) Keck.
Istauiatl, Iztafiatl

In se xiuitl tlen motamachiua tlajkometlo, ikuayo petstik uan xoxoktik, imajtlapalua, uejueyak moita ke se tlen anis, achiok xoxoktike tlen itlajpak uan amo tlatsintla. Imajtlapalua yankuike kisa itlajpak tlen ikuayo, uan tlen chikotoke kate tlatsintla inin uejueyak moijnekue kejman Tikolinis ijka tomantsi in botontsitsi xoxoktike, ijxochioua tolontike chokotsitsi istaktike uan kate in iyekapa ikuayoua. In Istauiatl nochita xiuitl onka, uan diciembre metstli uajki. Kate achiok tepexiko uan xochioua nochtin xopantla. Tlayolmelaua chichik uan sejsek.

Tlaltikpak kampa kate. Moskaltia in La Magdalena Tlaltelulko, Tekpa, Tetela, Teotlalpan, Yoalkoatl, Kalnauak, Komaltiopa uan Poxtla.

Xiuipajtli mojtekiuia. In Istauiatl mojtekiuia kampa se kijasi ejekatl kokolis, kampa moxuitia, uan ika motema soame tlen konepiayankuik, kampa kouasoui uan yekat-sompiliui. Kampa kijpia ejekatl mokui se maxkoch in xiuitl uan ika mo ochpana nochtin inin tlakayo. Kampa moxuitia mojposonis tlajko ikenchkuayo inin xiuitl ipan tlajko litlo atl, uan mokoni sempaka. Kampa motema mokui se maxkoch uan moposonia ipan se chachapali ika nin atl motema nochtin ijtlakayo o kampa kikokoua. Kampa kouasoui ika motoxoma ika ni xiuitl xoxouik.

Tlen ijka pejua uan momachilia in kokolis. Inin moxuitilistli pejua pampa mokua kualistli tlen teiktlakoua uan kejman se tlamaseua miek. Inin kouasiui pejua kejman moikxi kalakia ipan atl sejsek o pampa se kate kuentla uan tlaseseya, se kimachilia mokokoua ipan omitl.

Nokseki mojtekiuia. Amo tlayolmelaua nokseki tlen kualika in xiuitl.


Estafiate, Iztafiate

Es una planta que mide como 50 cm, su palito es liso y verde. Sus hojas son alargadas como hojas de anís, más verdecitas de arriba que de abajo, las hojas nuevas salen arriba de la varita y las viejas son más largas y están abajo. Por su olor trasciende al pasarle la mano por encima. Sus botones son verdes, sus flores son bolitas chiquitas de color blanco y crecen en la punta del palito. Hay casi todo el año, pero en diciembre se seca, crece más en las barrancas que en el campo y florea durante casi todo el temporal. Se considera fresca y es amarga.

Localización geográfica regional. La Magdalena Tlaltelulco, en los barrios de Tecpan, Tetela, Teotlalpan, Yoalcoatl, Calnahuac, Comaltiopan y Poxtla.

Uso medicinal. Se usa para el aire, para el empacho y para bañar a las señoras después del parto (V. baño para después del parto), con reúma o gripa.

Para el aire se toma un manojo de la planta fresca y se limpia todo el cuerpo (V. mal aire).

Para el empacho se hierve la mitad de una ramita en medio litro de agua y se da a tomar una vez. Para bañarse se toma un manojo y se hierve en una olla. Con esta agua se baña todo el cuerpo o la parte que le duele. Para la reúma se frota fresca.

Causas y síntomas de la enfermedad. El empacho da cuando se come algo dañoso, algo pesado o cuando se come mucho de algún alimento. La reúma viene por pisar el agua fría, o estar mucho en el frío, se siente que duelen los huesos. La gripe da también por frío, se siente que duele la cabeza y la nariz le empieza a fluir.