Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Popoluca de Santa Rosa Loma Larga, Municipio de Hueyapan de Ocampo, Veracruz.
Santa Rosa Yagts Lumuj
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Cundiamor, Cundiamor
Cundiamor

Yi´p tsa´y i yagats 4 m, i ay iniity in kis, i moya pu´uch, i tyim pu´uch, i pak tsabats. Yon´pa´ titsi naxyukmi, pook tikom i an kim.

Juty tam pa´ttap´. Yagats lmuj, Sunnaxyucmi´, Sabaneta, Samaria, can lumumuj, 20 de Noviembre.

Tyi i cho´yiy´pa´. Ka´waji´i, ko´chii, jipxi, chikxi´ i tsay ñakxi´: pigaytyiap tum puño i tyim kinne wiab i ja´baytyap akmi kukomtap tum aceite botellajom u (tun gak vidrio botella jom), okmi piktap i wi kuji´dyaytyap jutyim i jampa toyaa´ jem persona. Reuma (xin´i) p+ktap tum puño yip tsay i sostap tum litrojom ni´ okmim wi cuji´tyap jutiim malane´ba´. Parasitos: jem p+ktyim sostap komojes+c ta ko´ane´ba´ i tan ukpa´ 5 gota tunkiy tum jam jom 3 o 4 jamjom. Diabetes: p+gaytyap 9 ay kukomtap i sostap mijmi´ tasajom ni´, uktap mijmi´ tasa tucuten veces tum jamjom ja´ypa´ 9 jamjom je´jpa 9 jamjom wisten mesjom tan watpa´.


Cundiamor

Bejuco de 4 m de largo aproximadamente. La hoja tiene 4 ramitas. Flor de color amarillo. Fruto amarillo, roñoso, las semillas son coloradas (roja). Esta planta crece en lugares secos, acahuales, montes bajos y en algunos solares.

Localización geográfica regional. Santa Rosa Loma Larga, Barrosa, Sabaneta, Samaria, Loma de Tigre y 20 de Noviembre.

Uso medicinal. Heridas, golpes, quemaduras, sarna y salpullido: se agarra un puño de frutas maduras, se machacan y se ponen en una botella de aceite (u otra botella de vidrio) y se pone a fuego lento, luego se pone el contenido de la botella en la parte afectada, hasta que sane la persona. Reumas (hinchazón): se hace una tintura (cocimiento) con un puño o mazo de planta en 1 litro de agua, se talla la planta del cocimiento en la parte afectada.

Parásitos (V. lombrices): se hace un cocimiento igual que el de las heridas y se toman cinco gotas una vez al día por lo menos tres o cuatro días.

Diabetes: se hace un cocimiento de nueve hojas en una taza y media de agua, se toma media taza tres veces al día, durante nueve días, se descansan nueve días, se hace esto dos meses.

Causas y síntomas de la enfermedad. Heridas: por descuido del machete, se cortan, duele y arde. Golpes: por ejemplo, cuando se caen del caballo, duele y se inflama. Quemaduras: cuando se quema la milpa o la parcela y por descuido se quema alguna persona.

Sarna: cuando no se bañan, salen muchos granos feos, como peladuras. Salpullido: por mucho calor se suda y salen como granitos chiquitos rojos, da mucha comezón. Reumas: cuando andan calientes del cuerpo las personas, se bañan con agua fría, duelen los músculos. Parásitos: por mala alimentación duele el estómago y a veces dan ganas de vomitar. Diabetes: se desarrolla por un susto o coraje, da mucha sed y ganas de orinar mucho.